عسل وحشی یا کوهی چیست و تفاوت آن با عسل کندو

در مورد عسل وحشی و تفاوت آن با عسل کندو و پرورشی، حرف و حدیث‌های زیادی وجود دارد. عده‌ای که تعداد آنها کم نیست، معتقدند که از نظر خاصیت هیچ تفاوتی بین خواص عسل وحشی و خواص عسل طبیعی پرورشی وجود ندارد و تنها تفاوت این است که عسل کوهی یا همان وحشی قیمت بالاتری دارد.

از سوی دیگر عده‌ای باور دارند که عسل وحشی از نظر خواص و کیفیت به مراتب از عسل پرورشی بهتر است و وقتی از عسل دارویی صحبت می‌شود دقیقا منظور همین عسل وحشی یا کوهی است و عسل‌های کندویی که انسان در تولید آن دخالت دارد خواص کمتری دارد.

این تفاوت دیدگاه باعث شده است که افراد هنگام خرید عسل چه از نوع طبیعی و چه از نوع کوهی دچار مشکل شوند و همچنین عده‌ای سودجو نیز از این فرصت استفاده کنند و با نام عسل جنگلی یا عسل وحشی یا عسل کوهی یا عسل ارگانیک عسل تقلبی دست مردم دهند.

در این پست قصد داریم تا با یک نگاه دقیق و منصفانه به تفاوت بین عسل کوهی و عسل کندو بپردازیم و بگویم که هنگام خرید هریک از آنها به چه نکاتی باید دقت کرد.

عسل وحشی چیست

عسل وحشی که به اسم عسل صخره‌ای، عسل درختی و عسل کوهی هم شناخته می‌شود به عسلی گفته می‌شود که توسط زنبور های وحشی و در لابه لای شکاف کوه ها و یا در شاخه‌های درختان ذخیره می‌شود.

به طور کلی در ایران دو نوع نژاد زنبور داریم. یکی زنبور‌های پرورشی که در کندو هستند و دیگری نژاد زنبورهای وحشی که به آنها زنبور ریز (apis florea) هم گفته می‌شود و معمولا در استان‌های جنوبی کشور مانند خوزستان، فارس، کردستان، سیستان و بلوچستان، و کرمان و در برخی از استان‌های شمالی مانند گیلان یافت می‌شوند.

تفاوت ظاهری زنبور وحشی و زنبور کندو

زنبور وحشی یا همان زنبور ریز از نظر ظاهری با زنبور معمولی و کندویی کمی متفاوت است.

به طور کلی این نژاد از نظر جسه تقریبا نصف نژاد معمولی (پرورشی) است اما از خرطومی بلندتر و قامتی کشیده‌تر برخوردار است. نکته جالب اینکه به هیچ وجه داخل کندو نمی‌رود (نمی‌توان آن را به زنبور پرورشی تبدیل کرد) و زندگی در شکاف کو‌ه‌ها و بالای درختان را ترجیح می‌دهد.

تفاوت در لانه‌سازی زنبور وحشی و زنبور معمولی

نحوه ساخت شان (لانه) و ذخیره عسل نیز در این دو گونه با یکدیگر متفاوت است و همین عامل می‌تواند به ما در شناخت عسل کوهی اصل یا جنگلی وحشی کمک کند.

هر کلنی زنبور وحشی تنها یک شان می‌سازد و معمولا به صورت استوانه ای آن را از بالای یک شکاف و یا درخت آویزان می‌کند. اما برعکس آن زنبورهای معمولی حتی اگر خارج از کندو باشند چند شان و به صورت دایره‌ای و موازی در کنار هم می‌سازند.

همچنین همانطور که در تصویر بالا می‌بینید سلول‌های شان برای زنبور وحشی (قسمت بالای تصویر) به خاطر جسه کوچکترش، کوچکتر از سلو‌ل‌های زنبور معمولی (قسمت پایین تصویر) است. اگر عسل را با موم می‌خرید می‌توانید این عامل را به عنوان معیاری برای تشخیص قرار دهید.

زنبورهای فراری را با زنبورهای وحشی اشتباه نگیرید

قطعا هر کندویی که از شاخه‌ی درختی آویزان است دسترنج زنبور وحشی نیست. خیلی از مواقع هنگامی که در کندو یک ملکه‌ی جدید به وجود می‌آید ملکه قبلی به همراه تعدادی از زنبورها از کندو خارج شده و ممکن است بر روی درخت و یا صخره‌ای جمع شوند.

در اینجا اگر زنبوردار این زنبورها را در یک کندو جدید نریزد، همین زنبورها در جایی لانه می‌کنند و کندو سازی می‌کنند اما همانطور که گفته شد نوع کندو‌های آنها متفاوت است.

عده‌ای نیز همین عسل ها را با عنوان عسل کوهی به فروش می‌رسانند در صورتی که اینها همان زنبور‌های پرورشی هستند که از کندو فراری شده ‌اند.

همچنین علاوه بر کندوهای مستطیلی متداول نوع دیگری از کندوها وجود دارد که به آن‌ها کندو‌های سبدی گفته می‌شود این کندوها با اینکه بسیار قدیمی هستند اما هنوز هم در بعضی از نقاط کشور مورد استفاده است. ساختار موم‌های این کندوها به صورت دایره‌ای شکل است و به همین دلیل افراد گمان می‌کنند این عسل وحشی است.

عده‌ای نیز این عسل‌ها را به عنوان عسل وحشی به فروش می‌رسانند در صورتی که همان زنبور‌های پرورشی هستند که در کندو‌های سبدی پرورش یافته‌اند.

چطور عسل وحشی را از عسل طبیعی بشناسیم

متاسفانه نه با آزمایش عسل و نه هیچ تست دیگری نمی‌توان عسل وحشی را از عسل طبیعی و کندویی بازشناخت اما همانطور که گفتیم یکی از تفاوت‌های بارز بین عسل وحشی و عسل کندو این است که نوع لانه سازی و همچنین اندازه سلول‌های موم بافته شده متفاوت است.

اگر چه معمولا توصیه می‌شود عسل را با موم نخرید اما هنگام خرید عسل وحشی شاید بهتر باشد که عسل را همراه با موم خریداری کنید.

اما در واقع بهترین روش برای شناخت اصل بودن عسل وحشی، خرید آن از کسی است که واقعا او را می‌شناسیم و به او اعتماد داریم چون به هر حال در عسل کوهی یا جنگلی وحشی نیز مانند هر محصول دیگری به خاطر قیمت بالا تقلب‌های فراوانی صورت می‌گیرد که بازگو کردن آن در این مقاله چندان منطقی نیست.

آیا از روی رنگ می‌توان عسل وحشی را تشخیص داد؟

یک تصور اشتباه که معمولا در بین افراد وجود دارد این است که عسل اگر وحشی باشد باید حتما تیره رنگ باشد. در صورتی که همانطور که در مطلب علت تفاوت رنگ عسل ها بیان کردیم رنگ عسل بیش از هر چیز به منبع شهد و پوشش گیاهی منطقه بستگی دارد.

به عنوان مثال اگر پوشش گیاهی منطقه از گون پوشیده شده باشد عسل وحشی ممکن است زرد رنگ و اگر از کنار پوشیده شده باشد قهوه‌ای تا قهوه‌ای تیره خواهد شد.

پس نمی‌توان از روی رنگ عسل قضاوت کرد که آیا عسل واقعا وحشی است یا اینکه تقلبی است.

آیا عسل وحشی از نظر خواص با عسل طبیعی متفاوت است؟

همانطور که در ابتدای مقاله هم گفتیم عده‌ای با ذکر خواص شگفت انگیز برای عسل وحشی مردم را ترغیب به خرید این نوع عسل می‌کنند و از سوی دیگر کندوداران معتقدند که هیچ تفاوتی در خواص عسل طبیعی وپرورشی با عسل کوهی یا عسل درختی وجود ندارد ضمن اینکه عسل پرورشی خام از قیمت مناسب‌تری نیز برخودار است.

در اینجا ما خواص این دو نوع عسل را از دو جنبه متفاوت بررسی خواهیم کرد.

بررسی عسل وحشی و عسل طبیعی از نظر آزمایشگاهی

در ابتدا باید بیان کنیم که منظور ما در اینجا از عسل طبیعی عسلی است که در آن زنبوردار در حین فرایند تولید عسل به زنبور تغذیه شکر یا شربت نداده است و تمامی عسل از شهد گل و گیاه حاصل شده است.

اگر خواص یک ماده را با اجزاء تشکیل دهنده‌ی آن مرتبط بدانیم. باید گفت که از این نظر عسل طبیعی (پرورشی) و عسل وحشی هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند. یعنی دقیقا همان موادی در عسل وحشی وجود دارد که در عسل پرورشی وجود دارد.

بررسی تفاوت عسل وحشی و عسل طبیعی از نظر زیست‌بوم

نوع تغذیه و مکان جغرافیایی زندگی زنبور وحشی و پرورشی مسئله‌ای است که تمام اختلافات از آن شروع می‌شود.

تعذیه: به طور قطع زنبور وحشی به خاطر نوع زندگی که دارد به مناطق بکرتر و پوشش گیاهی دست نخورده‌تری دسترسی دارد و همین عامل می‌تواند بر روی کیفیت عسل تولید شده نیز تاثیر‌گذار باشد. هر چند که بسیاری از زنبورداران نیز کندو‌های خود را در دل کوه‌ها قرار می‌دهند.

استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها: زنبور وحشی برخلاف زنبور پرورشی به طور طبیعی در برابر بسیاری از بیماری‌ها مقاوم است در صورتی که زنبور‌های پرورشی ممکن است دچار بیماری شود و از آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر مواد برای درمان آن‌ها استفاده کند.

اثرات این دارو‌ها و آنتی‌بیوتیک ها ممکن است تا ماه‌ها در داخل موم زنبور بماند و بر روی کیفیت عسل تولید شده اثر بگذارد. هر چند که بعضی از زنبوداران برای دفع آفات خود از مواد طبیعی مثل تنباکو استفاده می‌کنند و به صورت کاملا ارگانیک زنبورداری می‌کنند.

زمستان‌ گذارانی زنبور‌ها: زنبورهای وحشی برای زمستان خود عسل ذخیره می‌کنند و زمستان را با همان عسلی که ذخیره کرده‌اند سر می‌کنند. در صورتی که بیشتر زنبورداران در زمستان برای زنده مانندن زنبور‌ها به آن‌ها تغذیه آب و شکر می‌دهند. البته هستند زنبوردارانی هم که در زمستان هم به زنبور شکر نمی‌دهند و بخشی از عسل تولید شده را برای خود زنبور می‌گذارند.

استرس‌های وارد شده به زنبور: برخی معتقداند که جابجایی زنبور‌ها و حمل و نقل آنها از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر باعث ایجاد شک به آن‌ها می‌شود و همین عامل بر روی کیفیت عسل تولید شده در کندو اثر می‌گذارد در صورتی که در عسل وحشی انسان هیچ نقشی در تولید آن ندارد و به زنبور استرس وارد نمی‌شود.

عسل گون

569,000 تومان

عسل آویشن

769,000 تومان

ناموجود

عسل چهل گیاه

عسل کنار

589,000 تومان

چرا ما عسل وحشی را توصیه نمی‌کنیم؟

تا اینجای کار با تفاوت‌های عسل وحشی و عسل طبیعی آشنا شدیم و دیدم که عسل وحشی اگر واقعی باشد از بعضی از جهات می‌تواند کیفیت بهتری داشته باشد اما ما به هیچ وجه عسل وحشی را توصیه نمی‌کنیم.

علت آن هم نه بحث خواص و یا حتی برداشت غیربهداشتی عسل وحشی است. بلکه مسئله ما خطر جدی انقراض گونه زنبور وحشی در ایران است.

متاسفانه طی سال‌های اخیر به خاطر تقاضای بسیار زیاد عسل کوهی، برداشت این نوع عسل به شدت افزایش یافته است. که بخش زیادی از آن هم به خاطر خواص عجیب و غریب و غیر علمی است که به آن نسبت داده‌اند.

از سوی دیگر اکثر این برداشت‌ها به صورت غیر اصولی و در زمان نامناسب انجام می‌شود. با این کار علاوه بر اینکه لارو‌های زنبور وحشی به کلی نابود می‌شود، ذخیره غذایی زنبور برای زمستان نیز از دست می‌رود و معمولا زنبور فرصت جبران آن را ندارد و در زمستان تلف می‌شود.

در تمام دنیا به کسانی که عسل وحشی برداشت می‌کنند شکارچی عسل گفته می‌شود. چون دقیقا مانند شکار هر موجود دیگری در طبیعت، این بار زنبور مورد هدف قرار گرفته است، اما چون موجود کوچکی است، کسی چندان به آن توجه نمی‌کند.

اما برخلاف جثه کوچک، زنبور وحشی نقش بسیار مهمی در اکوسیستم حیات وحش بازی می‌کند و بخش زیادی از گرده افشانی و حیات گونه‌های گیاهی یک منطقه که تداوم بخش زندگی سایر حیوانات است به این موجود بستگی دارد.

قطعا اگر تقاضا برای این نوع از عسل کاهش پیدا کند برداشت آن نیز کم می‌شود.