عسل تغذیه ای چیست و چه تفاوتی با عسل طبیعی دارد

ما قبلا در مطلب تشخیص عسل طبیعی در مورد عسل تغذیه ای صحبت کردیم و گفتم که به طور کلی به عسلی که زنبور در آن به جای تغذیه از شهد گل از آب و شکر تغذیه کرده باشد عسل تغذیه ای می‌گویند.

اما ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که اصلا تفاوت عسل تغذیه ای که برخی به آن عسل شکری هم می‌گویند با عسل طبیعی چیست و اصلا چرا چنین عسل‌هایی تولید می‌شود؟

عسل تغذیه چیست و چرا تولید می‌شود

همانطور که گفتیم عسل تغذیه ای به عسلی گفته می‌شود که به جای شهد گل از مواد قندی که زنبوردار در اختیار زنبور قرار می‌دهد تولید می‌شود.

در این بین شربت آب و شکر یکی اصلی‌ترین انواع تغذیه مصنوعی است. اما هستند زنبوردارانی که به جای آب و شکر از مواد دیگری هم استفاده می‌کنند. شربت ملاس چغندر، ساخارین، شربت گلوکز و… انواع دیگری از تغذیه هستند که به زنبور داده می‌شود.

چرا عسل تغذیه ای تولید می‌شود

دلایل متعددی وجود دارد که زنبوردار اقدام به تولید عسل تغذیه ای می‌کند. متاسفانه برخی از افراد که آگاهی کافی ندارند، همین که می‌بینند زنبورداری اقدام به دادن آب و شکر به زنبور می‌کند. او را متهم به این می‌کنند که این فرد متقلب و سودجو است و می‌خواهد عسل تغذیه ای دست مشتری بدهد. اما واقع امر این نیست.

در زیر به نمونه‌هایی که زنبوردار اقدام به دادن آب و شکر به زنبور می‌کند، اشاره خواهیم کرد.

زمستان گذرانی با آب و شکر

زنبورداری اصولی به این صورت است که زنبوردار با کوچ دادن زنبورهای خود در فصول مختلف به مناطقی که شهد گل وجود دارد، عسل تولید کند. که بخش زیادی از هزینه‌های زنبورداری نیز به همین کوچ‌ها و حمل و نقل کندوها برمی‌گردد.

اما همه می‌دانیم که جریان شهد در تمام فصول یکسان نیست. حتی با فرض اینکه زنبوردار کندوهای خود را در فصول مختلف کوچ دهد بازهم در برخی از فصل‌ها بخصوص فصل زمستان، یعنی از اواخر پاییز تا اوایل اسفند جریان شهد در کل کشور متوقف و یا بسیار محدود می‌شود، چرا که عملا هیچ گیاهی که شهدزا باشد در طبیعت وجود ندارد.

در این زمان زنبوردار برای حفظ کلنی زنبور خود و قوی نگه داشتن آن مجبور به تغذیه مصنوعی زنبور است. عسلی که به این شیوه تولید می‌شود صرفا برای مصرف خود زنبور و زنده ماندن آن است و عملا وارد بازار نمی‌شود.

البته در این بین هستند زنبوردارانی که زمستان گذرانی زنبورها را نیز با عسل طبیعی انجام می‌دهند، اما این کار منوط به این است که قبل از زمستان جریان شهد خوبی به داخل کندو سرازیر شده باشد و کندودار ترجیح دهد که به جای دادن شکر به زنبور، بخشی از همان عسل طبیعی را برای تغذیه زنبور در کندو باقی بگذارد.

تحریک کلنی در ابتدای فصل بهار

حتی اگر زنبور زمستان را با عسلی که خودش در اواخر تابستان تولید کرده سپری کند، در اوایل بهار منابع تغذیه آن به شدت کاهش یافته است. این در حالی است که اتفاقا این زمان، یک زمان حساس برای زنبوردار است. چرا که می‌خواهد کلنی خود را قوی و پرجمعیت نگه دارد تا با باز شدن اولین شکوفه‌ها جریان شهد مناسبی وارد کندو شود.

در واقع زنبور ملکه هر زمان که احساس کند جریان شهد به داخل کندو کم شده است، تخم گذاری را کاهش می‌دهد تا جمعیت کلنی کاهش یابد و به نوعی میزان شهد را با تعداد زنبورها در تعادل نگه دارد.

زنبوردار در این زمان یعنی در اوایل فصل بهار با دادن تغذیه مصنوعی به زنبورها این سیگنال را به ملکه می‌دهد که جریان شهد مناسب است و ملکه نیز تخم‌گذاری را افزایش می‌دهد و زنبوران کارگر هم وظیفه مراقبت از نوزادان را به نحوه احسن انجام می‌دهند.

در نتیجه با شروع اولین فصل زنبورداری، زنبوردار یک کلنی قوی و پرجمعیت دارد که می‌تواند میزان شهد خوبی از طبیعت جمع آوری کند. عسل تولید شده به این شکل نیز به هیچ عنوان وارد بازار نمی‌شود و درست بعد از ورود اولین جریان‌های شهد به داخل کندو تغذیه مصنوعی نیز قطع می‌شود.

اگر چه ممکن است در اولین برداشت‌هایی که از کندو انجام می‌شود مقداری از عسل تغذیه‌ای نیز در کندو موجود باشد اما در برداشت‌های بعدی عملا اثری از این نوع عسل در کندو نخواهد بود.

تولید عسل تغذیه ای برای فروش

با وجود تمام مواردی که در بالا گفتیم، دوست داشته باشیم یا نه، عسل تغذیه ای حتی در فصولی که شهد در طبیعت وجود دارد نیز تولید و فروخته می‌شود. هستند زنبوردارانی که در کنار شهد گل‌ها به زنبورهای خود آب و شکر هم می‌دهند تا بارگیری کندو چند برابر شود و اتفاقا تعداد این زنبورداران هم کم نیست.

اما به این زنبوردارن هم نمی‌توان برچسب متقلب را زد. چرا که اکثر این زنبورداران عسل خود را با عنوان تغذیه ای به فروش می‌رسانند و تا زمانی که این کار را انجام می‌دهند هیچ مشکلی وجود ندارد.

چند علت مهم وجود دارد که زنبورداران اقدام به تولید عسل تغذیه ای برای فروش می‌کنند.

• بارگیری کندو زمانی که زنبور از شکر تغذیه می‌کند نسبت به حالت عادی که زنبور برای جمع‌آوری شهد مجبور است کیلومتر‌ها پرواز کند قطعا بیشتر است. (پس حجم تولید عسل تغذیه ای در هر کندو نسبت به عسل طبیعی چندین برابر است)

• قیمت عسل تغذیه ای نسبت به عسل طبیعی کمتر است. در نتیجه زنبوردار راحت‌تر آن را به فروش می‌رساند. بسیاری از شرکت‌های بسته بندی عسل اتفاقا به دنبال عسل تغذیه‌ ای ارزان قیمت هستند و با آگاهی کامل این نوع عسل را می‌خرند.

• ریسک زنبوردار به شدت کاهش می‌یابد. زنبورداری، صنعتی است که بسیار وابسته به آب و هوا و طبیعت است و از آنجایی که طبیعت قابل پیش بینی نیست، تکیه کامل به شهد گل‌ها بسیار برای زنبوردار پر ریسک است. به عبارت بهتر همانطور که در مطلب انواع عسل گفتیم ممکن است زنبورداری کندوهای خود را به یک منطقه‌ی پر گل کوچ دهد اما ناگهان هوا تغییر کند (بارندگی شود، باد بوزد، گرما شدید شود) در این حالت زنبور قادر به جمع آوری شهد نیست و ممکن است کل کلنی از بین برود. در نتیجه برخی از زنبورداران به این تصمیم می‌رسند که ۹۰ درصد از زنبورستان خود را تغذیه کنند و ۱۰ درصد را اگر همه چیز مساعد بود به صورت طبیعی تولید کنند.

چه طور عسل تغذیه ای را از طبیعی تشخیص دهیم

قطعا در هر بازاری تقلب و متقلب هم وجود دارد، این موضوع در بازار عسل نیز صادق است و هستند کسانی که بخواهند عسل تغذیه‌ ای را به جای عسل طبیعی، دست مشتری دهند. اینجاست که موضوع تشخیص عسل تغذیه‌ ای اهمیت پیدا می‌کند.

تشخیص عسل تغذیه ای از عسل طبیعی عملا برای شخص عادی و خریداران غیر ممکن است. چرا که عسل تغذیه و عسل طبیعی از نظر ظاهر و خواص فیزیکی کاملا شبیه به هم هستند. چرا که هر دو توسط زنبور تولید شده است، اما یکی از شهد گل و دیگری از آب و شکر تغذیه کرده است.

تنها راه تشخیص تغذیه ای بودن عسل، آزمایش عسل در یک آزمایشگاه معتبر و سنجش فاکتورهای مهم آن است.

مهم‌ترین فاکتورهایی که برای تشخیص عسل تغذیه ای از غیر تغذیه ای مورد سنجش قرار می‌گیرد. ساکارز عسل ، نسبت فروکتوز به گلوکز و پرولین است.

• بر اساس استانداردهای ایران حداکثر میزان ساکارز عسل باید ۵٪ باشد و میزان بالاتر از آن نشان دهنده‌ی تغذیه ای بودن عسل است. در بین عسل‌ها تنها یک استثنا وجود دارد و آن هم عسل کُنار است که به صورت طبیعی ساکارزی بالاتر از ۵٪ دارد.

• نسبت فروکتوز به گلوکز نیز طبق استانداردهای ایران باید حداقل ۰/۹ باشد میزان کمتر از این می‌توان نشان‌دهنده‌ی این باشد که به زنبور تغذیه مصنوعی داده شده است.

• پرولین نیز یکی دیگر از مواردی است که می‌تواند در شناسایی عسل تغذیه‌ ای نقش داشته باشد. به طور کلی پرولین اسید آمینه‌ای است که معمولا در گیاهان وجود دارد. و وجود آن در عسل طبیعی نشان دهنده‌ی این است که زنبور از شهد گل تغذیه کرده است. میزان پرولین در عسل نباید از ۱۸۰ میلی‌گرم در کیلوگرم کمتر باشد.

آیا عسل تغذیه ای هم خاصیت دارد

از آنجایی که عسل تغذیه ای نیز توسط زنبور عسل تولید می‌شود و معمولا اینطور هم نیست که زنبور به هیچ وجه از شهد گل استفاده نکرده باشد، در نتیجه این نوع عسل هم بدون خواص نیست و حاوی آنزیم‌هایی است که زنبور وارد عسل می‌کند. اما از نظر خواص قطعا به پای خواص عسل طبیعی نمی‌رسد.

حتی برخی از اساتید طب سنتی از جمله دکتر خیراندیش در پاسخ به کسانی که می‌گویند همه عسل ها تغذیه ای هستند پاسخ می‌دهد که در داروهای های ترکیبی که از عسل به عنوان پایه ترکیب استفاده می شود حتی اگر یک درصد عسل هم طبیعی باشد خواص خود را دارد.