اینستاگرام روستایی
مانند همه جانداران دیگر، زنبور عسل نیز دارای انواع مختلفی از گونه‌ها و نژادها است. این اختلاف هم در نوع زندگی هم در مناطق زندگی و هم در شکل و اندازه زنبور عسل کاملا مشهود است. اما پیش از اینکه به بررسی انواع گونه ها و نژادهای مختلف زنبور بپردازیم بهتر است ابتدا بدانیم که گونه و نژاد چه تفاوتی با هم دارند.
به طور کلی در زیست‌شناسی طبقه‌بندی موجودات زنده به صورت سلسله‌مراتبی انجام می‌شود تا روابط تکاملی و ویژگی‌های مشترک آنها مشخص شود. در این سیستم، جنس، گونه و نژاد سه سطح مهم و متفاوت از این رده‌بندی هستند.
- آشنایی با جنس های مختلف زنبور
- آشنایی با گونه های مختلف زنبور عسل
- نژاد زنبور عسل ایتالیایی (Apis mellifera ligustica)
- نژاد زنبور عسل کارنیکا (Apis mellifera carnica)
- نژاد زنبور عسل قفقازی (Apis mellifera caucasica)
- نژاد زنبور عسل ایرانی (Apis mellifera meda)
- نژاد زنبور عسل آناتولیایی (Apis mellifera anatoliaca)
- نژاد زنبور عسل سوری (Apis mellifera syriaca)
- نژاد زنبور عسل سیاه اروپایی ( Apis mellifera mellifera)
- نژاد زنبور عسل آفریقایی ( Apis mellifera scutellata)
آشنایی با جنس های مختلف زنبور
جنس (Genus) یک طبقه کلی است که شامل مجموعه‌ای از گونه‌هاست که از نظر ساختار بدنی، رفتار، و ویژگی‌های ژنتیکی شباهت زیادی به یکدیگر دارند. برای مثال، در میان زنبورها، جنس Apis تنها گروهی است که دارای زنبورهای عسل واقعی است. به این معنا که تنها گونه‌های مختلف این جنس توانایی ساخت کندو، تولید موم، ذخیره عسل، و تشکیل کلونی‌های اجتماعی را دارند.
در جدول زیر جنس‌های مختلف زنبور آورده شده است.
| جنس (Genus) | ویژگی | آیا عسل تولید می‌کند؟ |
|---|---|---|
| Apis | تنها جنس با تولید عسل زیاد و رفتار کلونی پیشرفته | ✅ بله |
| Bombus | زنبورهای درشت، اجتماعی، گرده‌افشان قوی (بامبل‌بی) | 🟡 مقدار کم |
| Melipona / Trigona | زنبورهای بی‌نیش، گرمسیری، کلونی‌ساز، عسل تولید می‌کنند | ✅ ولی کم و رقیق |
| Xylocopa | زنبور نجار، انفرادی، در چوب لانه می‌سازد | ❌ نه |
| Andrena / Halictus / Lasioglossum | زنبورهای انفرادی، کوچک، گرده‌افشان | ❌ نه |
| Vespa / Vespula / Polistes | زنبورهای شکارگر (زنبور زرد، زنبور سرخ) | ❌ نه، دشمن زنبور عسل هستند |
آشنایی با گونه های مختلف زنبور عسل
درون هر جنس، گونه‌ها (Species) قرار دارند. گونه به گروهی از نژادها گفته می‌شود که می‌توانند با یکدیگر جفت‌گیری کرده و فرزندان بارور به دنیا بیاورند.
مثلاً Apis mellifera (زنبور عسل اروپایی)، Apis cerana (زنبور عسل آسیایی) و Apis dorsata (زنبور عسل غول‌پیکر) گونه‌هایی متفاوت اما همگی متعلق به جنس Apis هستند.
گونه‌ها معمولاً از نظر اندازه، زیستگاه، رفتار تولید مثل و ویژگی‌های فیزیولوژیکی با یکدیگر تفاوت دارند. توجه داشته باشید که گونه‌های مختلف نمی‌توانند با یکدیگر جفت‌گیری کنند یا فرزندان بارور به دنیا بیاورند بلکه این امکان فقط برای نژادهای مختلف یک گونه فراهم است.
از آنجایی که این مطلب قرار است در مورد انواع زنبور عسل صحبت کنیم، گونه‌های مختلف جنس Apis در جدول زیر آورده شده است.
| نام علمی (لاتین) | نام فارسی | استفاده در زنبورداری | عسل‌دهی | رفتار | مناطق بومی / مناسب |
|---|---|---|---|---|---|
| Apis mellifera | زنبور عسل اروپایی | ✅ بله (اصلی، گسترده) | زیاد | آرام و قابل کنترل | همه قاره‌ها (مخصوصاً اروپا، آمریکا، ایران) |
| Apis cerana | زنبور عسل شرقی یا هندی | ✅ بله (محلی در آسیا) | متوسط | نیمه‌آرام | آسیا، از هند تا شرق آسیا و شرق ایران |
| Apis dorsata | زنبور عسل غول‌پیکر | ❌ خیر (غیرقابل اهلی‌سازی) | زیاد | تهاجمی و مهاجم | جنوب و جنوب‌شرق آسیا (هند، تایلند، اندونزی) |
| Apis florea | زنبور عسل کوتوله (کوتاه‌قامت) | ❌ خیر (شکار یا مشاهده‌ای) | کم | وحشی، خجالتی | مناطق گرمسیری آسیا و خاورمیانه |
| Apis laboriosa | زنبور عسل هیمالیایی | ❌ خیر (شکار محدود) | خاص (دارویی، گران‌قیمت) | بسیار وحشی | کوهستان‌های بلند هیمالیا (نپال، بوتان، تبت) |
در سطح پایین‌تر، نژاد یا زیرگونه (Race یا Subspecies) قرار دارد. نژادها جمعیت‌هایی درون یک گونه هستند که به‌واسطه‌ی تفاوت‌های اقلیمی، جغرافیایی یا انتخاب ژنتیکی، صفات خاصی مانند رنگ بدن، مقاومت به بیماری، میزان تولید عسل یا رفتار دفاعی متفاوتی پیدا کرده‌اند، اما همچنان می‌توانند با نژادهای دیگر همان گونه آمیزش کنند.
برای مثال، Apis mellifera ligustica (نژاد ایتالیایی)، A. m. carnica (کارنیکا)، و A. m. caucasica (قفقازی) همگی نژادهایی از گونه‌ی Apis mellifera هستند.
از آنجایی که بیشترین گونه‌ای که برای زنبورداری استفاده می‌شود گونه Apis mellifera است، در جدول زیر ۸ تا از اصلی‌ترین نژادهای این‌گونه را از بین ۳۵ نژادی که تا بحال برای آن شناسایی شده است آورده‌ایم و در ادامه به بررسی هر یک از آنها خواهیم پرداخت.
| نام علمی نژاد | نام فارسی | ویژگی بارز | رفتار | عملکرد عسل | مناطق مناسب |
|---|---|---|---|---|---|
| ligustica | ایتالیایی | تخم‌گذاری بالا، تولید بالا | آرام و مطیع | بسیار زیاد | اروپا، آمریکا، جنوب ایران |
| carnica | کارنیکا (اتریشی/اسلوونی) | زمستان‌گذران قوی، کم‌مصرف | بسیار آرام | زیاد | مناطق سرد و کوهستانی |
| caucasica | قفقازی | زبان بلند، پرکار در شهد | نیمه‌آرام | زیاد | قفقاز، ایران شمالی |
| meda | ایرانی (مدّا) | سازگار با گرما و خشکی | نیمه‌دفاعی | متوسط تا زیاد | ایران، عراق، ترکیه شرقی |
| anatoliaca | آناتولی (ترکیه‌ای) | مقاوم و بومی | متعادل | متوسط | ترکیه، مرز غربی ایران |
| syriaca | سوری | مقاوم به گرما، رفتار دفاعی | تهاجمی‌تر | کم تا متوسط | سوریه، لبنان، جنوب ایران |
| mellifera | سیاه اروپایی (آلمانی) | مقاوم به سرما، دیر فعال | خشن‌تر | متوسط | شمال اروپا |
| scutellata | آفریقایی | تولید بالا، بسیار مهاجم | بسیار تهاجمی | زیاد | آفریقا، آمریکا جنوبی (هیبرید شده) |
۱. نژاد زنبور عسل ایتالیایی (Apis mellifera ligustica)
نژاد Apis mellifera ligustica که به‌طور رایج با عنوان زنبور عسل ایتالیایی شناخته می‌شود، یکی از محبوب‌ترین و پرکاربردترین نژادهای زنبور عسل در زنبورداری صنعتی جهان است.
این زنبور بومی شمال ایتالیا است، اما امروزه در اغلب نقاط جهان پراکنده شده (آمریکا، اروپا، استرالیا، بخشی از ایران)
شاخص‌های زیستی و ظاهری زنبور ایتالیایی
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| رنگ بدن | زرد طلایی روشن با نوارهای سیاه کمرنگ |
| خرطوم | نسبتاً بلند (مناسب برای گل‌های عمقی) |
| اندازه بدن | متوسط |
| ملکه | تخم‌گذاری بسیار بالا، بویژه در بهار |
در زیر عکس‌های این زنبور را مشاهده می‌کنید.
ویژگی های رفتاری زنبور ایتالیایی
| مورد | توضیح |
|---|---|
| آرامش و اهلی بودن | بسیار آرام و کم‌تهاجم، مناسب برای زنبورداران تازه‌کار |
| گرایش به غارت | نسبتاً زیاد (در محیط‌های شلوغ با کندوهای دیگر) |
| تولید بره‌موم | کم |
| تمایل به کندوسازی | زیاد (پروپولیس کم اما موم‌سازی بالا) |
| تولید بچه‌کندو | کم (Swarming پایین، قابل کنترل) |
| عملکرد عسل دهی | بسیار زیاد |
مناسب برای چه مناطقی؟
- نواحی گرم، معتدل و نیمه‌گرمسیری
- بهترین عملکرد در مناطقی با زمستان‌های معتدل و گل‌دهی بهاره قوی
- در ایران: قابل استفاده در جنوب، غرب، و مناطق معتدل شمالی
مزایا و معایب زنبور ایتالیایی
مزایا:
- تخم‌گذاری بالا و جمعیت بزرگ
- تولید عسل زیاد
- رفتاری بسیار آرام
- قابلیت سازگاری بالا با زنبورداری مدرن
- نظافت خوب درون کندو (بهداشت داخلی بالا)
معایب:
- مصرف غذایی بالا زمستان‌ها (نیاز به تغذیه)
- حساس به برخی بیماری‌ها مثل نوزما یا واروآ
- گرایش به غارت کندوهای ضعیف در فصل کم‌شهد
۲. نژاد زنبور عسل کارنیکا (Apis mellifera carnica)
نژاد Apis mellifera carnica که به عنوان نژاد کارنیکا شناخته می‌شود را می‌توان یکی از پراستفاده‌ترین و پراکنده‌ترین نوع نژادها در صنعت زنبورداری دانست، که علت آنهم ویژگی‌های فیزیکی و رفتاری این زنبور است. در ایران نیز نژاد کارنیکا را به خاطر سازگاری بالا و تولید عسل زیاد یکی از پر استفاده‌ترین نژادهاست.
این زنبور بومی کارنیولا (Carniola) در اسلوونی و بخش‌هایی از بالکان است اما امروزه در بسیاری از کشورها مثل آلمان، اتریش، ایران (مناطق شمالی و کوهستانی)، آمریکا، کانادا نیز رواج یافته است.
شاخص‌های زیستی و ظاهری زنبور کارنیکا
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| رنگ بدن | خاکستری نقره‌ای یا تیره با نوارهای تیره |
| خرطوم | بلند (۶٫۵ تا ۶٫۷ میلی‌متر) |
| اندازه بدن | متوسط تا بزرگ |
| ملکه | تخم‌گذاری بالا، با رشد انفجاری جمعیت در بهار |
در زیر عکس‌های این زنبور را مشاهده می‌کنید.
ویژگی های رفتاری زنبور کارنیکا
| مورد | توضیح |
|---|---|
| آرامش و اهلی بودن | بسیار آرام و صلح‌طلب، مناسب زنبورداری مدرن |
| گرایش به غارت | کم |
| تولید بره‌موم | متوسط |
| تمایل به کندوسازی | زیاد، با تولید موم مناسب |
| تولید بچه‌کندو | زیاد (Swarming بالا در بهار) |
| عملکرد عسل دهی | زیاد |
مناسب برای چه مناطقی؟
- نواحی سرد، کوهستانی و معتدل
- بهترین عملکرد در مناطقی با زمستان‌های سرد و گل‌دهی مداوم در بهار
- در ایران: شمال، غرب و مناطق مرتفع مرکزی
مزایا و معایب زنبور کارنیکا
مزایا:
- رفتار بسیار آرام و کارپذیر
- رشد سریع جمعیت در بهار
- مقاومت بالا به بیماری‌های قارچی و ویروسی
- بهداشت داخلی عالی (نظافت قاب و نوزادان)
- سازگاری عالی با آب‌وهوای سرد و نواحی کوهستانی
معایب:
- تمایل زیاد به بچه‌دهی، نیازمند کنترل مداوم
- ممکن است در آب‌وهوای بسیار گرم عملکرد پایین‌تری داشته باشد
- نیاز به فضای کافی در کندو برای جلوگیری از تراکم
۳. نژاد زنبور عسل قفقازی (Apis mellifera caucasica)
نژاد Apis mellifera caucasica که به نام زنبور عسل قفقازی شناخته می‌شود، بومی کوه‌های قفقاز است و به داشتن زبان بسیار بلند، آرامش نسبی، و توانایی استفاده از شهد گل‌های عمقی مشهور است. این نژاد بره‌موم زیادی تولید می‌کند و در برابر سرما مقاومت بالایی دارد، اما در مناطق گرم و خشک عملکرد ضعیف‌تری دارد و گرایش زیادی به غارت کندوهای دیگر دارد.
شاخص‌های زیستی و ظاهری زنبور قفقازی
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| رنگ بدن | خاکستری تیره، تیره‌تر از کارنیکا |
| خرطوم | بسیار بلند (۶٫۸ تا ۷٫۲ میلی‌متر) – بلندترین بین تمام نژادهای mellifera |
| اندازه بدن | بزرگ |
| ملکه | تخم‌گذاری خوب، رشد متعادل جمعیت |
در زیر عکس‌های این زنبور را مشاهده می‌کنید.
ویژگی های رفتاری زنبور قفقازی
| مورد | توضیح |
|---|---|
| آرامش و اهلی بودن | آرام، اما گاهی بسته به شرایط محیطی تحریک‌پذیر می‌شود |
| گرایش به غارت | زیاد، نیاز به مراقبت در کنار نژادهای دیگر |
| تولید بره‌موم | خیلی زیاد، پر کردن درزهای کندو با لایه ضخیم بره‌موم |
| تمایل به کندوسازی | زیاد، مخصوصاً در قاب‌های وسیع‌تر |
| تولید بچه‌کندو | کم تا متوسط (رفتار نسبتاً پایدار) |
| عملکرد عسل دهی | زیاد در مناطق خنک و پرباران |
مناسب برای چه مناطقی؟
- نواحی سرد و مرطوب کوهستانی
- مناطق معتدل با پوشش گیاهی مداوم
- در ایران مناسب برای شمال‌غرب، استان اردبیل، آذربایجان، زنجان، و ارتفاعات البرز
مزایا و معایب زنبور قفقازی
مزایا:
- توانایی بالای استفاده از گل‌های عمقی (شهد عمیق)
- تولید بره‌موم بسیار زیاد (مورد توجه در طب سنتی و صنعتی)
- آرامش نسبی (در مقایسه با نژادهای وحشی یا آسیایی)
- مقاومت خوب به سرما و رطوبت بالا
- تولید بچه‌کندو کم، مناسب برای مدیریت کندوهای صنعتی
معایب:
- گرایش بالا به غارت کندوهای ضعیف
- مصرف زیاد بره‌موم باعث کند شدن باز کردن قاب‌ها
- حساس به مناطق گرم و خشک
- نیاز به تغذیه کمکی در اواخر تابستان
۴. نژاد زنبور عسل ایرانی (Apis mellifera meda)
نژاد Apis mellifera meda که به نام زنبور عسل ایرانی نیز شناخته می‌شود، نژادی بومی و مقاوم به نوسانات آب‌وهوایی ایران است. این زنبور رفتار نیمه‌آرام دارد، توانایی خوبی در تطابق با اقلیم‌های خشک و سرد دارد و یکی از ذخایر ژنتیکی ارزشمند در اصلاح نژادهای منطقه‌ای محسوب می‌شود.
نژاد مدا بومی ایران (مناطق غرب، شمال‌غرب، و شمال) است اما در کشورهای همجوار مانند عراق، ترکیه شرقی، ارمنستان و آذربایجان نیز پراکندگی دارد. به طور کلی یکی از نژادهای بومی خالص خاورمیانه است.
شاخص‌های زیستی و ظاهری زنبور ایرانی
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| رنگ بدن | تیره با نوارهای خاکستری کمرنگ یا بدون نوار واضح |
| خرطوم | متوسط تا بلند (۶٫۳ تا ۶٫۶ میلی‌متر) |
| اندازه بدن | متوسط |
| ملکه | قدرت تخم‌گذاری خوب، رشد هماهنگ با شرایط اقلیمی منطقه‌ای |
در زیر عکس‌های این زنبور را مشاهده می‌کنید.
ویژگی های رفتاری زنبور ایرانی
| مورد | توضیح |
|---|---|
| آرامش و اهلی بودن | نیمه‌آرام تا نسبتاً تهاجمی (بسته به منطقه و ژنتیک محلی) |
| گرایش به غارت | متوسط |
| تولید بره‌موم | کم تا متوسط |
| تمایل به کندوسازی | مناسب، سازگار با کندوهای مدرن |
| تولید بچه‌کندو | متوسط تا زیاد در بهار؛ قابل کنترل با مدیریت مناسب |
| عملکرد عسل دهی | متوسط تا زیاد |
مناسب برای چه مناطقی؟
- مناطق کوهستانی، خشک، نیمه‌خشک و معتدل ایران
- استان‌های کردستان، کرمانشاه، آذربایجان، زنجان، همدان، لرستان
- قابل نگهداری در کندوهای کوچ‌رو در شرایط متغیر ایران
مزایا و معایب زنبور عسل ایرانی
مزایا:
- سازگار با اقلیم ایران و شرایط خشکسالی
- مقاومت نسبی به بیماری‌ها و انگل‌ها
- عملکرد پایدار در محیط‌های نیمه‌خشک
- تنوع ژنتیکی بالا به‌دلیل بومی بودن
معایب:
- رفتار گاه پرخاشگرانه در برخی جمعیت‌ها
- بچه‌دهی در برخی مناطق بالا است
- زبان نسبتاً کوتاه‌تر نسبت به قفقازی و کارنیکا
- عملکرد کمتر در شرایط خیلی سرد یا خیلی مرطوب
۵. نژاد زنبور عسل آناتولیایی (Apis mellifera anatoliaca)
نژاد Apis mellifera anatoliaca یا زنبور عسل آناتولی، از مهم‌ترین نژادهای بومی ترکیه است که ویژگی‌هایی مانند مقاومت در برابر شرایط اقلیمی سخت، تولید عسل قابل‌قبول، و توانایی سازگاری با کوچ‌رو بودن دارد. با این حال، تمایل بالا به بچه‌دهی از چالش‌های مدیریتی آن محسوب می‌شود.
شاخص‌های زیستی و ظاهری زنبور ترکیه‌ای
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| رنگ بدن | تیره با نوارهای قهوه‌ای کمرنگ یا خاکستری |
| خرطوم | متوسط (۶٫۲ تا ۶٫۵ میلی‌متر) |
| اندازه بدن | متوسط |
| ملکه | تخم‌گذاری متوسط تا زیاد، متعادل با اقلیم منطقه‌ای |
در زیر عکس‌های این زنبور را مشاهده می‌کنید.
ویژگی های رفتاری زنبور آناتولیایی
| مورد | توضیح |
|---|---|
| آرامش و اهلی بودن | نیمه‌آرام تا نسبتاً خشن در برخی شرایط |
| گرایش به غارت | متوسط |
| تولید بره‌موم | کم تا متوسط |
| تمایل به کندوسازی | خوب، با استفاده مناسب از قاب‌ها |
| تولید بچه‌کندو | زیاد، نیازمند مدیریت قوی در بهار |
| عملکرد عسل دهی | متوسط تا زیاد |
مناسب برای چه مناطقی؟
- نواحی مرکزی و شرقی ترکیه، شمال غرب ایران، آذربایجان غربی، ایلام و کردستان
- محیط‌های خشک، نیمه‌خشک، و کوهستانی
- در ایران: مناسب برای زنبورداری کوچ‌رو در اقلیم‌های مرکزی و غربی
مزایا و معایب زنبور عسل ترکیه‌ای
مزایا:
- تطابق خوب با اقلیم‌های خشک، کوهستانی و پرباد
- عملکرد پایدار در تولید عسل
- ساختار ژنتیکی منظم و نسبتاً پایدار
- بومی منطقه‌ای با مقاومت نسبی به بیماری‌ها
معایب:
- تمایل بالا به بچه‌دهی در فصل بهار
- گاهی رفتار تدافعی در هنگام برداشت قاب
- عملکرد ضعیف در اقلیم‌های بسیار مرطوب یا جنگلی
۶. نژاد زنبور عسل سوری (Apis mellifera syriaca)
نژاد Apis mellifera syriaca یا زنبور عسل سوری، یک نژاد بومی نواحی گرم و خشک خاورمیانه است که به مقاومت بی‌نظیر در برابر گرما و خشکی معروف است. با وجود عملکرد متوسط در تولید عسل، به دلیل رفتار تهاجمی، بچه‌دهی بالا و تمایل به غارت، نیازمند مدیریت حرفه‌ای و دقیق است.
شاخص‌های زیستی و ظاهری زنبور سوری
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| رنگ بدن | تیره با نوارهای باریک طلایی یا بدون نوار مشخص |
| زبان | نسبتاً کوتاه (۶٫۱ تا ۶٫۳ میلی‌متر) |
| اندازه بدن | کوچک تا متوسط |
| ملکه | قدرت تخم‌گذاری متوسط، با چرخه تولید متناسب با اقلیم گرمسیری |
در زیر عکس‌های این زنبور را مشاهده می‌کنید.
ویژگی های رفتاری زنبور سوری
| مورد | توضیح |
|---|---|
| آرامش و اهلی بودن | تهاجمی و تدافعی، نیاز به مراقبت ویژه در کار با کندو |
| گرایش به غارت | بالا، به‌ویژه در دوره کمبود شهد |
| تولید بره‌موم | کم |
| تمایل به کندوسازی | متوسط؛ توانایی زندگی در شرایط سخت |
| تولید بچه‌کندو | زیاد، نیاز به مدیریت قوی در بهار |
| عملکرد عسل دهی | متوسط |
مناسب برای چه مناطقی؟
- اقلیم‌های بسیار گرم، خشک، بیابانی یا نیمه‌بیابانی
- جنوب سوریه، صحرای اردن، جنوب ایران (خوزستان، بوشهر، فارس)، فلسطین
- نواحی با منابع گل محدود و دمای بالا
مزایا و معایب زنبور عسل سوری
مزایا:
- مقاومت بسیار بالا به گرمای شدید و خشکی
- توانایی زنده‌ماندن در شرایط سخت طبیعی
- بومی و سازگار با اقلیم‌های نیمه‌بیابانی
- چرخه رشد فصلی متناسب با اقلیم گرمسیری
معایب:
- رفتار تهاجمی و تدافعی شدید
- تمایل زیاد به غارت کندوهای ضعیف
- بچه‌دهی بالا؛ نیاز به کنترل منظم
- عملکرد ضعیف در تولید بره‌موم و کار در مناطق مرطوب
۷. نژاد زنبور عسل سیاه اروپایی ( Apis mellifera mellifera)
نژاد Apis mellifera mellifera یا زنبور سیاه اروپایی یا همان آلمانی یکی از کهن‌ترین نژادهای زنبور عسل اهلی در جهان است که به خاطر مقاومت زیاد در برابر سرمای شدید، رفتار مستقل در کندو و ساخت بره‌موم زیاد شناخته می‌شود. با این حال، رفتار نسبتاً عصبی و عملکرد ضعیف در اقلیم‌های گرم موجب شده است امروزه کمتر در زنبورداری مدرن استفاده شود.
شاخص‌های زیستی و ظاهری زنبور سوری
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| رنگ بدن | سیاه تیره تا قهوه‌ای تیره با موهای خاکستری |
| خرطوم | کوتاه تا متوسط (۵٫۹ تا ۶٫۳ میلی‌متر) |
| اندازه بدن | بزرگتر از بسیاری از نژادهای دیگر |
| ملکه | تخم‌گذاری فصلی و نسبتاً محدود؛ بسته به شرایط محیطی |
در زیر عکس‌های این زنبور را مشاهده می‌کنید.
ویژگی های رفتاری زنبور سیاه اروپایی
| مورد | توضیح |
|---|---|
| آرامش و اهلی بودن | نسبتاً عصبی؛ گاهی تهاجمی در شرایط تحریک |
| گرایش به غارت | کم |
| تولید بره‌موم | زیاد |
| تمایل به کندوسازی | بسیار خوب؛ مصرف اقتصادی از فضای کندو |
| تولید بچه‌کندو | کم؛ کنترل طبیعی خوبی دارد |
| عملکرد عسل دهی | متوسط |
مناسب برای چه مناطقی؟
- اقلیم‌های سرد، مرطوب، کوهستانی و شمالی
- اروپا: اسکاندیناوی، آلمان شمالی، بریتانیا، اتریش، لهستان شمالی
- مناطقی با زمستان‌های طولانی و منابع شهد متراکم در دوره کوتاه تابستان
مزایا و معایب زنبور عسل سیاه اروپایی
مزایا:
- مقاومت خوب در برابر سرما و زمستان‌های سخت
- مصرف اقتصادی عسل در فصل زمستان
- بچه‌دهی کم؛ نیاز کمتر به دخالت انسانی
- ساخت بره‌موم زیاد؛ مفید برای مصارف دارویی
معایب:
- رفتار تدافعی و فرار از قاب در هنگام بازدید
- عملکرد ضعیف در مناطق گرم و خشک
- زبان کوتاه‌تر: دسترسی محدود به گل‌های عمقی
- نیاز به اصلاح برای زنبورداری صنعتی مدرن
۸. نژاد زنبور عسل آفریقایی ( Apis mellifera scutellata)
نژاد Apis mellifera scutellata یا زنبور عسل شرق آفریقا به دلیل قدرت رشد بالا، مقاومت زیاد و توانایی کار در اقلیم‌های سخت مورد توجه اصلاح‌گران نژاد قرار گرفت، اما رفتار بسیار تهاجمی آن موجب شد که به عنوان زنبور قاتل نیز شناخته شود.
این نژاد تاثیر زیادی بر زنبورداری آمریکای جنوبی گذاشته ولی در زنبورداری سنتی یا تجاری ایمن، معمولاً توصیه نمی‌شود
شاخص‌های زیستی و ظاهری زنبور آفریقایی
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| رنگ بدن | زرد متمایل به قهوه‌ای؛ ظاهری شبیه نژادهای اروپایی |
| زبان | نسبتاً بلند (۶٫۳ تا ۶٫۶ میلی‌متر) |
| اندازه بدن | کوچک تا متوسط |
| ملکه | قدرت تخم‌گذاری بسیار بالا؛ چرخه تولید سریع |
در زیر عکس‌های این زنبور را مشاهده می‌کنید.
ویژگی های رفتاری زنبور آفریقایی
| مورد | توضیح |
|---|---|
| آرامش و اهلی بودن | بسیار تهاجمی و تدافعی |
| گرایش به غارت | خیلی بالا |
| تولید بره‌موم | کم |
| تمایل به کندوسازی | زیاد؛ رشد سریع کلنی |
| تولید بچه‌کندو | بسیار بالا، رفتار مهاجرتی قوی |
| عملکرد عسل دهی | بالا، در اقلیم‌های گرم |
مناسب برای چه مناطقی؟
- اقلیم‌های گرم، خشک، و استوایی
- کشورهای آفریقایی، مناطق استوایی آمریکای جنوبی
- نامناسب برای مناطق معتدل یا سرد
مزایا و معایب زنبور عسل آفریقایی
مزایا:
- قدرت رشد بسیار بالا؛ افزایش جمعیت کلنی در زمان کوتاه
- مقاومت زیاد در برابر بیماری‌ها و آفات
- عملکرد خوب در گرده‌افشانی گیاهان کشاورزی
- سازگار با اقلیم‌های گرم، خشک و استوایی
معایب:
- رفتار تهاجمی شدید؛ خطرناک برای انسان و دام
- تمایل زیاد به مهاجرت (swarming)
- مناسب نبودن برای زنبورداری شهری یا فشرده
- ایجاد مشکلات ایمنی در برخی مناطق (به‌ویژه در آمریکا)
در این مطلب سعی کردیم تا شما را با گونه‌های مختلف زنبور عسل و همچنین ۸ نژاد معروف که در تولید عسل طبیعی و زنبورداری در جهان نقش دارند آشنا کنیم.