زنبور عسل چه محصولاتی تولید می‌کند؟

برای اکثر افراد محصولات و فرآورده‌ های زنبور عسل به عسل و موم ختم می‌شود، در حالی که زنبور عسل در کنار این دو فرآورده، محصولات دیگری نیز تولید می‌کند که هم از نظر دارویی و هم از نظر غذایی بسیار پر اهمیت هستند.

به طور کلی زنبورعسل بیش از۶ محصول تولید می کند که بعضی از این محصولات مثل عسل و گرده گل همانطور که از کندو برداشت می شوند به عنوان غذا یا دارو مصرف می شوند و برخی دیگر مانند زهر زنبور ماده اولیه ای هستند که باید فرآوری شوند تا بتوان از آنها  استفاده کرد.

فرآورده های زنبور عسل و کاربرد هر یک

همانطور که در تصویر بالا هم مشاهده می‌کنید زنبور عسل ۶ فرآورده اصلی دارد که هر یک از آن‌ها ویژگی‌های ظاهری و کابرد خاص خودشان را دارند.

۱. عسل طبیعی

عسل طبیعی مهمترین فرآورده زنبور عسل است و بخش اعظم تولیدات زنبور عسل را تشکل می‌دهد.

همانطور که می‌دانید عسل از شهد گل‌ها به دست می‌آید به این صورت که زنبور پس از جمع‌آوری شهد گل‌ها آن‌ها را به داخل کندو می‌آورد و پس از تغلیظ و وارد کردن برخی آنزیم‌ها و مواد دیگر، آن را در داخل حجره‌های ۶ ضلعی ذخیره می‌کند.

بسته به اینکه عسل طبیعی از شهد چه گلی استخراج شده باشد. رنگ، طعم و خواص عسل می‌تواند متفاوت باشد و معمولا زمانی که پوشش غالب یک منطقه از یک گیاه باشد عسل به دست آمده از آن منطقه را نیز با اسم همان گیاه نام گذاری می‌کنند. مانند عسل آویشن، عسل گون، عسل خارشتر و…

کاربردها

• غذا: عسل را می‌توان به عنوان یک وعده غذایی کامل در نظر گرفت. و می‌تواند آن را به تنهایی و یا با مواد دیگر میل کرد.
• دارو: از قدیم تا به امروز از عسل به عنوان دارو برای بهبودی بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌شده است. البته همانطور که گفتیم بسته به منبع شهد عسل، خواص آن متفاوت است اما به طور کلی برخی از خواص عسل عبارتند از: بهبود مشکلات قلبی و عروقی، درمان زخم، بهبود سرفه و گلودرد و…
• زیبایی: از عسل می‌توان به عنوان ماسک عسل برای صورت و بدن و همچنین برای مو استفاده کرد و معمولا به عنوان یک پایه در مواد آرایشی استفاده می‌شود

۲. گرده گل

یکی دیگر از فرآورده‌های مهم زنبور عسل، گرده گل است. که همانند عسل، بسته به نوع گل رنگ‌های متفاوتی نیز دارد.

گرده گل که در لاتین به آن (pollen) پولن نیز گفته می‌شود به معنای یک ماده بسیار ریز است. هر دانه گرده در واقع یک سلول نر گیاه است که در بردارنده‌ی مواد لازم برای تلقیح سلول‌های ماده‌ است که باعث تولید مثل گیاه می‌شود.

هنگامی که که زنبور برروی گل‌ها می‌نشیند، گرده‌ها به پوشش کرک مانند بدن آن‌ها می‌چسبند، سپس زنبور با مالیدن پاهای خود که حالت شانه مانند دارد به سر و صورت خود این گرده‌ها را جمع می‌کند و با مخلوط کردن آن با شهدی که جمع‌آوری کرده آن را به صورت توده‌ای در آورده و در پشت پاهای خود که حالت سبد دارد ذخیره می‌کند و آن را به کندو می‌برد.

هر زنبور در هر پرواز می‌تواند تا ۲۰ میلی گرم گرده جمع آوری کند و برای به دست آوردن آن‌ها حداقل بر روی ۲۰۰ گل خواهد نشست.

گرده‌های جمع آوری شده توسط زنبورها در کندو ذخیره می‌شود و به عنوان یک ماده‌ی غذایی اصلی برای زنبور‌ها و پرورش لارو‌ها استفاده می‌شود.

کاربردها

• غذا: از گرده گل نیز مانند عسل می‌توان به عنوان غذا و یا به عنوان یک مکمل غذایی استفاده کرد. گرده گل را هم می‌شود به تنهایی و هم می‌شود همراه با عسل و یا پنیر و مربا میل کرد.
• دارو: گرده گل سرشار از پروتئین و ویتامین است و به همین دلیل از آن به عنوان دارو نیز استفاده می‌شود. برخی از خواص این ماده عبارت‌اند از: بهبود برخی از بیماری‌های عصبی، بهبود تورم‌های خوش‌خیم پروستات، مفید برای کم خونی و …

۳. ژل رویال

ژل رویال که به آن ژل سلطنتی یا شاه انگبین نیز گفته می‌شود، یکی از خاص‌ترین فرآورده‌های زنبور عسل است که داری خواص بی‌نظیری چه از نظر درمانی و چه از نظر تقویتی است.

ژله رویال ماده‌ای ژلاتینی، چسبناک و لیمویی رنگ است که از غدد حلقی زنبوران کارگر جوان ۳ تا ۱۱ روزه که مسئول پرورش لارو‌ها هستند ترشح می‌شود و در شاخون‌هایی که در کندو وجود دارد ذخیره می‌شود.

کاربرد‌ها

• غذا: ژل رویال را می‌توان به تنهایی و زیر زبانی و همچنین مخلوط با عسل میل کرد، این ماده باعث تقویت قوای بدنی می‌شود.
• دارو: خواص ژل رویال نسبت به سایر فرآورده های زنبور عسل بسیار زیاد است که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به کاهش ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی، کاهش عوارض ناشی از شیمی‌درمانی، تعدیل سیستم ایمنی بدن، موثر در باروری و… اشاره کرد.
• آرایشی: از ژل رویال همچنین برای مصارف زیبایی در سطح گسترده‌ای استفاده می‌شود. به همین دلیل است که بسیاری از شرکت‌‌ها در تولید کرم‌ها و لوسین‌ها از ژل رویال استفاده می‌کنند.

۴. بره موم

از دیگر تولیدات زنبور عسل می‌توان به بره موم اشاره کرد. که خاصیت باکتری کشی و قارچ‌کشی بسیار قوی‌ای دارد.

به طور کلی زنبور عسل بره موم را به منظور حفاظت کلنی از آفات و در اواخر تابستان و اوایل پاییز که زنبور برای زمستان گذرانی آماده می‌شود تولید می‌کند.

زنبور‌ها بره موم را معمولا از صمغ گیاهان و در ساعات گرم روز که صمغ‌ها نرم و روان هستند جمع آوری می‌کنند. زنبورها از بره موم برای عایق‌کاری بدنه‌ی کندو و همچنین همراه با موم برای افزایش مقاومت حجره‌ها استفاده می‌کنند.

کاربردها

• دارو: همانطور که گفتیم بره موم یکی از قوی‌ترین ضدقارچ‌ها و باکتری‌ها در بین فرآورده‌های زنبور عسل است در نتیجه برای مصارف متعددی مثل: تعدیل سیستم ایمنی بدن، خواص ضد انگلی، محافظت از کبد و… استفاده می‌شود.
• زیبایی: بره موم به عنوان ضد حساسیت، ضد التهاب، ضد آندروژن ( هورمون‌های مردانه که در زنان باعث ایجاد علایم می‌شود) ضد میکروب و همچنین محرک تولید بافت‌های کلاژنی استفاده می‌شود. بنابراین مصرف پوستی و آرایشی – بهداشتی بره موم بسیار رایج است.

۵. موم

یکی از فرآورده‌هایی که معمولا در کنار عسل قرار می‌گیرد موم است به طوری که خیلی از افراد هنگام خرید عسل می‌گویند عسل موم دار می‌خواهیم، چرا که باور دارند اگر عسل با موم باشد حتما طبیعی است!

بعد از برداشت عسل ممکن است برای موم سه اتفاق بیفتد. یا اینکه پس از برداشت عسل دوباره به داخل کندو بر می‌گردد، یا به همراه عسل فروخته می‌شود و یا اینکه آب می‌شود و از آن در ساخت موم‌های جدید و یا سایر مواد استفاده می‌شود.

کاربرد‌ها

• آرایشی: از موم به عنوان پایه‌ی بسیاری از کرم‌ها برای انواع پوست‌ها و همچنین صابون و برخی از ٰرژ لب‌ها استفاده می‌شود.
• تزئینات: یکی از کاربرد‌های مهم موم استفاده از آن در ساخت تزئینات مختلف از جمله انواع شمع، مجسمه‌ها وحتی در برخی از سبک‌های نقاشی (انکاستیک) استفاده می‌شود. همچنین مصریان قدیم از موم برای نگهداری مردگان خود استفاده می‌کرده‌اند که به آن مومیایی گفته می‌شود.

۶. زهر زنبور

بیشتر ما تجربه‌ی دردناک گزیده شدن به وسیله زنبور را داریم اما شاید ندانیم که زهر زنبور عسل یکی از تولیدات ارزشمند زنبور است که در پزشکی کاربرد فرآوانی دارد و به همین دلیل است که طی سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به آن شده است و دستگاه‌هایی نیز برای استخراج آن اختراع شده است.

کاربرد‌ها

• دارو: همانطور که گفته شد طی سال‌های اخیر تحقیقات زیادی بر روی زهر زنبور عسل انجام شده است که نشان می‌دهد این ماده خاصیت درمانی برای برخی از بیماری‌ها از جمله درمان ورم مفاصل، درمان برخی از بیماری‌های پوستی، ضد سرطان و… را دارد.

این شش محصول اصلی ترین محصولاتی هستند که توسط یک کلنی زنبورعسل تولید می شود و از بین این محصولات تنها “زهر زنبور عسل” است که بدون فرآوری شدن امکان هیچ گونه مصرف را ندارد و بعنوان ماده خام شناخته می شود و ما بقی محصولات بعنوان غذا، دارو و یا بخشی از ترکیبات آرایشی استفاده می شوند.

زنبورعسل علاوه بر این شش محصول تولیدات و خدمات دیگری هم دارد، مانند: تولید ملکه، تولید بچه زنبورعسل، گرده افشانی و تولید محصولات باغی و زراعی.

نویسنده: مهدی ظفر

 من یک زنبوردار و دانشجوی کارشناسی پرورش زنبورعسل هستم. تلاشم اینه تا از طریق نوشتن در روستایی، ارتباط بین علم و زنبورداری رو برقرار کنم تا زنبوردارها با دید بازتر و بهتری از نکات علمی برای زنبورداری‌شون استفاده کنند تا حال زنبور‌ها و البته خودشون خوب بمونه.