بلانکیت چیست و چرا نباید نبات حاوی بلانکیت بخوریم

اگر بخوایم فقط یک فایده برای شبکه‌های اجتماعی ذکر کنیم آن هم این است که باعث شده بسیاری از افراد در مورد بسیاری از مواد غذایی مضر آگاه شوند. یکی از این موارد نبات و بلانکیت موجود در آن است.

اگر چه استفاده از نبات در ایران بسیار زیاد است و در طب سنتی نیز برای بسیاری از مشکلات معده استفاده از نبات تجویز شده است، اما استفاده بی‌رویه از بلانکیت برای تولید آن باعث شده تا به یک تهدید جدی برای افراد تبدیل شود.

در این مطلب قصد داریم تا با مضرات نبات و بلانکیت بیشتر آشنا شویم و بفهمیم که چرا بهتر است به جای این نوع قند‌ها از قند‌های طبیعی مانند عسل طبیعی در رژیم غذایی خود و به عنوان یک شیرین کننده استفاده کنیم.

بلانکیت یا جوهر قند چیست

بلانکیت یا جوهر قند با نام علمی (سدیم هیدروسولفیت) یک ماده شیمیایی و سفید رنگ با فرمول Na₂S₂O₄ است که به‌عنوان عامل احیا کننده و سفیدکننده در برخی از صنایع غیر غذایی استفاده می‌شود. اما متاسفانه به صورت غیر مجاز و یا بیش از حد مجاز در بسیاری از صنایع غذایی از تولید نبات گرفته تا پخت نان و تهیه قند و… مورد استفاده قرار می‌گیرد

کاربرد‌های صنعتی بلانکیت

برخی از مهمترین استفاده ‌های بلانکیت موارد زیر است.

۱. صنعت نساجی و رنگرزی

• کاربرد اصلی بلانکیت در این صنعت به‌عنوان عامل احیاءکننده در رنگرزی پارچه‌های پنبه‌ای و پشمی است.
• برای بی‌رنگ کردن رنگ‌های قبلی یا ایجاد شرایط احیایی برای تثبیت رنگ‌های جدید استفاده می‌شود.

۲. صنعت کاغذ و خمیر کاغذ

• برای سفید کردن خمیر چوب و حذف لیگنین‌های رنگ‌دار کاربرد دارد.

۳. صنعت چرم

• جهت پاک‌سازی و نرم کردن چرم خام پیش از رنگ‌آمیزی و دباغی استفاده می‌شود.

۴. صنعت عکاسی (قدیمی‌تر)

• برای تثبیت عکس و حذف نقره‌های اضافی از فیلم‌ها و کاغذهای عکاسی استفاده می‌شده است.

کاربرد‌های بلانکیت در صنایع غذایی

استفاده از بلانکیت در بسیاری از کشورها از جمله ایران برای صنایع غذایی ممنوع است و جریمه‌های سنگینی برای استفاده از این ماده به خاطر خطرات زیادی که دارد در نظر گرفته می‌شود.

اما متاسفانه بررسی‌های انجام شده در کشور نشان می‌دهد که برخی از صنایع به خصوص کارگاه‌های تولید نبات و شکر پنیر و همچنین نانوایی‌ها به صورت غیرمجاز و بیش از حد از این ماده در محصولات خود استفاده می‌کنند.

به‌عنوان مثال، در یک مطالعه در استان اردبیل، مشخص شد که در یک‌سوم از محصولات قندی، میزان بلانکیت بالاتر از حد مجاز استاندارد ایران 10ppm بوده است.

همچنین تحقیقات انجام شده در همدان نشان می‌دهد که در ۳۷.۵٪ از نبات‌های همدان، میزان بلانکیت از حد مجاز فراتر بود (تا ۲۳.۸۵ ppm)

برخی از مواردی که از بلانکیت در تولید آنها استفاده می‌شود در زیر آورده شده است.

۱. سفید کردن نبات و شکر

یکی از متداول‌ترین استفاده‌های بلانکیت در ایران، استفاده از آن در تولید نبات و شکر است. از آنجایی که بلانکیت یک سفید کننده قوی به شمار می‌رود استفاده از آن، هم می‌تواند نقص‌های نبات و شکر را از بین ببرد و هم باعث بازارپسندی بیشتر آن‌ها شود.

به عنوان مثال نباتی که از شکر‌های قهوه‌ای بی‌کیفیت و دارای ناخالصی ساخته می‌شود معمولا ظاهر خوبی ندارند و رنگ آنها متمایل به قهوه‌ای است و شفاف نیستند. افزودن مقداری بلانکیت به شربت قند باعث می‌شود که نبات نهایی سفید و شفاف باشد.

متاسفانه اینگونه نبات‌ها اگر چه ظاهر بلوری و شفاف دارند و بیشتر افراد هم فکر می‌کنند این نوع نبات‌ها بهتر هستند، اما اکثرا در تولید آنها از جوهر قند استفاده شده است.

• هدف: کاهش تیرگی، شفاف‌سازی و جذاب‌تر کردن رنگ نهایی
• روش: افزودن مقدار اندکی بلانکیت به شربت قند یا در مرحله کریستال‌سازی

۲. تولید آب‌نبات‌های شفاف و شکر پنیر

همچنین در تولید بسیاری از آب‌نبات‌ها و شکرپنیر‌ها که به صورت کارگاهی و بدون نظارت تهیه می‌شوند نیز از جوهر قند استفاده می‌شود.

• هدف: سفید شدن رنگ ماده قندی و جلوگیری از قهوه‌ای شدن
• کاربرد سنتی در برخی واحدهای تولیدی محلی دیده شده
• مشکل: باقیمانده‌ی بلانکیت می‌تواند با حرارت از بین نرود و در محصول نهایی باقی بماند.

۳. نان صنعتی و سنتی (مثل سنگک، لواش)

متاسفانه استفاده از بلانکیت محدود به مواد قندی مانند شکر و نبات و آب‌نبات نمی‌شود و در تهیه نان که پایه‌ غذایی جامعه است نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

استفاده از بلانکیت در نان معمولا با دو هدف انجام می‌شود. اولین و مهمترین آن این است که افزودن مقداری از این ماده به خمیر باعث می‌شود که خمیر زودتر ور بیاید و نانوا زودتر می‌تواند پخت نان را انجام دهد. همچنین استفاده از این ماده در نان باعث سفید‌تر شدن نان و بازارپسندی آن می‌شود.

• هدف: سریع‌تر شدن فرآیند ورآمدن و سفیدتر شدن سطح نان.
• مطالعات داخلی (مثلاً در همدان) نشان داده که درصد کمی از نان‌ها دارای مقادیر قابل‌ردیابی از بلانکیت هستند.
• میزان ریسک: گرچه حرارت در پخت نان بخشی از آن را تجزیه می‌کند، ولی باقیمانده آن می‌تواند مضر باشد.

مضرات بلانکیت

اگر چه بدن انسان می‌تواند در برابر مقادیر کم بلانکیت از خود مقاومت نشان دهد، اما مقادیر زیاد‌تر می‌تواند باعث مشکلات جدی و بروز برخی بیمار‌ها شود. در زیر به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.

۱. ایجاد ناراحتی‌های گوارشی

بلانکیت پس از ورود به دستگاه گوارش در محیط اسیدی معده تجزیه می‌شود و دی‌اکسید گوگرد (SO₂) آزاد می‌کند. این ماده با از بین بردن پرزهای روده و معده می‌تواند

• جذب مواد مغذی را کاهش دهد
• باعث التهاب مزمن و زخم معده شود

۲. خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد

همانطور که گفتیم هنگامی که بلانکیت وارد بدن می‌شود دی‌اکسید گوگرد آزاد می‌شود. این گاز به‌سرعت وارد واکنش‌های شیمیایی جدید می‌شود و مواد سمی‌تری مثل هیدروژن سولفیت، تیو سولفات و سولفات‌ها را تولید می‌کند.

این ترکیبات سمی، سلول‌های مخاطی و پرزهای جذب‌کننده مواد مغذی را در دیواره روده و معده تخریب می‌کنند و باعث ایجاد التهاب مزمن، ایجاد زخم و همچنین باعث آسیب سلولی می‌شود.

در نتیجه این آسیب‌های سلولی بدن با کاهش ذخایر آنتی اکسیدانی روبه رو می‌شود چرا که باید به مبارزه با این آسیب‌ها بپردازد.

در نتیجه شرایط برای افزایش رادیکال‌های آزاد فراهم می‌شود و این رادیکال‌های آزاد DNA سلولی را تخریب کرده و زمینه جهش‌های سرطانی فراهم می‌کنند.

۳. ایجاد یا تشدید دیابت نوع ۲

بلانکیت همچنین می‌تواند در عملکرد آنزیم‌های بدن، به‌ویژه آنزیم‌های مرتبط با انسولین اختلال ایجاد می‌کند که در نتیجه آن خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ افزایش پیدا می‌کند.

۴. آسیب به کبد و کلیه‌ها

همانطور که گفتیم بلانکیت در معده تولید دی‌اکسید گوگرد می‌کند که خود این گاز با واکنش‌هایی ایجاد می‌کند تولید سموم خطرناکی در بدن می‌کند.

این سموم بار زیادی به کبد و کلیه وارد می‌کنند تا دفع شوند. که این می‌تواند منجر به نارسایی کبدی یا کلیوی در صورت مصرف مداوم شود

راه تشخیص بلانکیت در نبات

متاسفانه هیچ راه خانگی برای تشخیص بلانکیت در نبات و یا سایر مواد غذایی وجود ندارد و تنها راه دقیق و علمی انجام آزمایش در یک آزمایشگاه مواد غذایی است. اما برخی از نشانه‌ها مانند شفافیت و سفیدی بیش از حد نبات می‌تواند دلیلی بر وجود بلانکیت در آن باشد.

استفاده از عسل طبیعی به جای نبات و شکر

همانطور که در بالا توضیح دادیم متاسفانه بخش قابل توجهی از نبات‌هایی که در کارگاه‌ها و بدون نظارت تولید می‌شوند حاوی مقادیر قابل توجهی از بلانکیت هستند که می‌تواند در بلند مدت باعث آسیب‌های جدی به افراد شود.

به همین دلیل پیشنهاد می‌شود به جای استفاده از نبات برای شیرین کردن و یا حتی استفاده از خواص آن برای معده از عسل طبیعی استفاده کنید چرا که نه تنها هیچگونه ضرری برای شما ندارد بلکه می‌توانید از خاصیت‌های پرشمار عسل نیز بهرمند شوید.

در زیر جدول مقایسه عسل و نبات را آورده ایم

تنها نکته‌ای که باید به آن دقت کنید این است که در مصرف عسل نیز نباید زیاده‌روی شود و حد مجاز مصرف روزانه عسل باید رعایت شود.